“Een week door Bosnië met geschiedenis/maatschappijleer en 37 leerlingen”

Trouw, 2 november 2022
Erik Ex

Nooit zag ik leerlingen zoveel leren als in Bosnië

‘Ik keek door mijn camera, want met blote ogen vond ik het te heftig.’ Dit schrijft Hidde op ons
reisblog over het genocidemuseum in Sarajevo. Eigenlijk is het herfstvakantie, maar toch ben ik met
Hidde en 36 andere zesdeklassers in Bosnië. We zijn er voor een project rond de oorlog van de jaren
negentig en de genocides die er plaatsvonden.

Deze oorlog, die in Nederland vooral bekend is vanwege Srebrenica, lijkt wel altijd actueel.
Verschillende bevolkingsgroepen werden tegen elkaar opgezet door leiders die hun macht daardoor
zagen groeien. Kroaten tegen Serviërs, Serviërs tegen Bosniakken, iedereen tegen iedereen:
complete polarisatie. De internationale gemeenschap reageerde laat en halfslachtig, het bloed van
de zwaksten werd massaal vergoten.

Meesterstuk van de middelbare school

De reis is het hoogtepunt van het project, maar eerst is er hard gestudeerd. In het voortraject
moesten de leerlingen films kijken, naar het theater en vooral veel lezen en colleges volgen. Na de
reis leveren ze een dagboek, een werkstuk én een creatief eindproduct op. Dit doen ze in plaats van
het reguliere profielwerkstuk. Dit meesterstuk van de middelbare school is grotendeels vrij in te
vullen voor leerlingen. Maar als ze kiezen om met ons mee te gaan staat het onderwerp vast en
wordt de route voor ze bepaald.

Soms wordt de realiteit van wat zich dertig jaar geleden in Bosnië afspeelde te veel. Bijvoorbeeld in
het genocidemuseum, waar de verhalen en foto’s rauw en expliciet zijn. Dan vragen we ons af of we
leerlingen deze ellende wel aan kunnen doen, maar we hebben nu eenmaal beloofd ze op te leiden
tot wereldburgers. En helaas is dit ook de wereld.

Gelukkig is er ruimte voor ontspanning: voetballen tegen de jeugd van Srebrenica, zwemmen onder
de oude brug van Mostar en baklava eten in Sarajevo. Het zorgt voor wat één van de leerlingen als de
Bosnië-paradox bestempelt: zoveel gezelligheid naast al die ellende.

Je moet ze de weg wijzen

Op mijn vorige school ging ik ook naar Bosnië, maar dan met havoërs. Op elk niveau blijkt dit soort
projecten aantrekkelijk te zijn voor leerlingen. Nooit zag ik leerlingen zoveel tegelijk leren. Ze stellen
zinvolle vragen, blijven gemotiveerd en zetten een stapje extra. En dat terwijl ze er keuzevrijheid
voor opgeven en zelfs hun vakantiedagen.

Het sterkt mij in de gedachte dat goed onderwijs begint bij een leraar die de weg wijst. Naar een plek
met betekenis. De wereld in, waar we leerlingen voor voorbereiden.

Tussen de achtduizend witte grafstenen bij Srebrenica zie ik 37 jongvolwassenen in stilte
rondwandelen. Ze kijken naar de jaartallen. Velen waren net zo oud als zij nu zijn. “Denkt u dat zoiets
nu ook in Oekraïne gebeurt?”, vraagt er een.

Wie het eenmaal gezien heeft, vergeet het nooit weer.